Festiwal Barok na Spiszu to bardzo ciekawa inicjatywa kulturalna, której dewiza brzmi: „Zobaczyć i usłyszeć sztukę”. Wydarzenia składają się z dopełniających się elementów, jakimi są: zwiedzanie zabytków z przewodnikiem, mini-wykład o prezentowanej muzyce lub związanych z nią zagadnieniach, a przede wszystkim z koncertu muzyki barokowej w wykonaniach artystów specjalizujących się w wykonawstwie muzyki dawnej na kopiach instrumentów z epoki i reprezentujących wysoki poziom profesjonalny. Tak więc festiwal spełnia założenia swej głównej idei, a w programach regularnie nawiązuje również do miejsca, w którym się odbywa, odwołując się do jego historii oraz repertuaru związanego z regionem.
Ambitny program, premiery przygotowane specjalnie dla Festiwalu, promocja kultury polskiej, współpraca z muzykologami w celu aktywnego poszukiwania wartych propagowania dzieł epoki baroku, jeszcze nie odkrytych bądź spoczywających dotąd w archiwach, przygotowywanie specjalnych wydarzeń, najwyższej klasy wykonawcy, promocja zabytków architektury, mini wykłady podczas każdego koncertu – oto oblicze tego ciekawego wydarzenia kulturalnego. Również każda edycja festiwalu ma swoje własne hasło, wokół którego skupia się tematyka każdego z koncertów.
Festiwal w 2022 roku świętował swoje dziesięciolecie pod hasłem „Radość muzyki”, a w bieżącym roku odbył się już po raz jedenasty. Dotąd można doliczyć się już prawie 50 koncertów, z których wiele to programy premierowe, przygotowywane specjalnie dla festiwalu. W tym celu został powołany zespół Scepus Baroque, którego nazwa nawiązuje do Spisza, a skład jest ruchomy w zależności od potrzeb repertuarowych. Zgodnie z ideą festiwalu promowana jest szczególnie muzyka polska i polscy artyści, ale na zaproszenie festiwalu przybywali również artyści z Włoch, Francji, Austrii, Szwajcarii, Meksyku, Peru, Czech i Słowacji, a nawet Korei Południowej.
W czasie trwania festiwalu przewinęło się już sporo interesujących tematów, skupialiśmy się m.in na barokowych archiwach (Podoliniec, Jasna Góra, polskie klasztory benedyktyńskie), poznawaliśmy niecodzienne instrumenty (między innymi festiwal gościł jeden z pierwszych recitali niezwykłego, jedynego w swoim rodzaju instrumentu viola organista, ale słuchaliśmy również takich instrumentów, jak viola da braccio, violetta, teorba, viola da gamba), obserwowaliśmy narodziny baroku, słuchaliśmy muzyki J.S. Bacha i kompozytorów z nim związanych, odwiedziliśmy takie ośrodki muzyczne, jak Gdańsk, Żary, Pszczyna, ale także salon Marii Leszczyńskiej w Paryżu, wysłuchaliśmy też opowieści biblijnych, które wyszły spod pióra takich kompozytorów, jak Elisabeth Jacquet de la Guerre, Johanna Kuhnaua, czy H.I.F. Bibera, a także wysłuchaliśmy koncertu z programem inspirowanym tekstem Pieśni nad Pieśniami. Podczas festiwalu przyjrzeliśmy się również emocjom, jakie może nieść muzyka, których szczególnym wyrazem były angielskie pieśni szalone Mad Songs H. Purcella i J. Ecclesa, które zabrzmiały na zamku w Niedzicy. A ukoronowaniem dziesięcioletniej historii festiwalu był koncert pod hasłem „Radość muzyki”, który wykonał zespół Scepus Baroque, tym razem pod dyrekcją znakomitego klawesynisty Marcina Świątkiewicza. Gwiazdą tego wieczoru był słynny kontratenor Michał Sławecki, który wystąpił wspólnie z Katarzyną Wiwer – dyrektor artystyczną festiwalu – oraz Marianem Magierą grającym na trąbce barokowej. Ten koncert to był prawdziwy wybuch radości i pochwała muzyki. Usłyszeliśmy arie oraz utwory instrumentalne Haendla, Purcella, Vivaldiego oraz Telemanna, a zabrzmiała między innymi kantata „Praise of Harmony” – „Pochwała harmonii” HWV 124, znana jako Mała oda do św. Cecylii.
Przez cały czas trwania festiwal doczekał się zaprzyjaźnionej publiczności, zawsze chętnie i tłumnie przybywającej na koncerty i radującej się pięknem muzyki. A przed nami kolejne edycje i kolejne tematy, dlatego warto na Spisz zaglądać, by znaleźć się w miejscu, gdzie koncertów można wysłuchać w spokojnej atmosferze, w małych kościołkach, tam, gdzie dzięki zwiedzaniu z przewodnikiem i mini-wykładom prowadzonym przez wykonawców zaciera się tradycyjny dystans między artystą a publicznością.
Serdecznie zapraszamy na barokowy Spisz.
Spisz (łac. Scepus, słow. Spiš, niem. Zips, węg. Szepes) to ciekawy region, znajdujący się na pograniczu polsko-słowackim, a który historycznie należał do terenu tzw. Górnych Węgier (obecnie do Polski należy niewielka część Spisza). Kraina ta leży pośród pięknych gór Magury Spiskiej w dorzeczu górnego Popradu, górnego Hornadu oraz w części dorzecza Dunajca i posiada niezwykle barwną historię, również w kontekście przynależności państwowej.
Ten piękny region turystyczny, sąsiadujący z Podhalem i ziemią sądecką wciąż jest słabo znany, bo przyćmiony przez znajdujące się nieopodal popularne i oblegane tereny, jakimi są Tatry i okolice Zakopanego oraz Pieniny, czy Gorce. Mieszają się tutaj historyczne elementy polskie, słowackie, węgierskie, a także niemieckie. W leżącym naprzeciw Czorsztyna zamku Dunajec w Niedzicy do 1945 mieszkała szlachecka rodzina Salamonów, a sam zamek był warownią węgierską.
To tutaj, w pobliskim Podolińcu, znajdowało się słynne i istotne dla historii Polski kolegium Pijarów, z którym związany był między innymi Stanisław Konarski, a na zamku Starej Lubowli na dworze wojewody krakowskiego i starosty spiskiego, założyciela tegoż kolegium, Stanisława Lubomirskiego, działała znakomita kapela. Środowisko to było wspaniałym centrum kulturalno-muzycznym, obie kapele miały w repertuarze utwory najznamienitszych kompozytorów polskich epoki baroku, a najjaśniejszą gwiazdą związaną z terenem Spisza był Simon Ferdinand Lechleitner, muzyk pochodzący najprawdopodobniej z Tyrolu, który z perspektywy czasu jawi się jako czołowy kompozytor późnego baroku, a jego dzieła znane były w wielu ośrodkach kultury muzycznej Rzeczypospolitej w drugim ćwierćwieczu XVIII wieku. Pozostawił sporo kompozycji, które znalazły się różnorakich zbiorach (wiele z nich znalazło się w bibliotece seminarium w Sandomierzu), a jego muzyka była grywana w licznych kapelach zakonnych: u Paulinów na Jasnej Górze, u Benedyktynek w Jarosławiu, u Cystersów w Mogile, u Jezuitów w Krakowie i Pijarów w Wieluniu. Wiele z jego utworów religijnych oczywiście znalazło się również w repertuarze kapeli z Podolińca.
Cały teren Spisza jest również perełką dla historyków sztuki, albowiem w tym regionie działali wyjątkowi artyści, jak mistrz Paweł z Lewoczy, Szymon Kawalski z Łapsz Niżnych, Johann Feeg z Kieżmarku, czy Imrich Jagušič ze Spiskiej Soboty. Szczególnie spod ręki ostatnich trzech wyszło sporo późnobarokowych elementów wyposażenia tutejszych świątyń. Wystrój kościołów w polskiej części Spisza: w Niedzicy, Łapszach Niżnych, Łapszach Wyżnych, Kacwinie, Frydmanie, Krempachach, Trybszu, Nowej Białej i Jurgowie to prawdziwe barokowe perły, mało znane, a warte zwiedzenia. Większość z tych kościołów było budowanych w czasach średniowiecza, a obecne harmonijne wystroje wnętrza uzyskały w okresie baroku.
I w tych właśnie spiskich kościołach, w roku 2012 po raz pierwszy zabrzmiała muzyka w ramach festiwalu Barok na Spiszu, który odbywa się tutaj każdego lata w sierpniu i jest jednym z najciekawszych wydarzeń muzycznych na terenie Małopolski.
G. F. Haendel Pochwała Harmonii
Praise of Harmony (Mała oda do św. Cecylii HWV 124)
Recytatyw:
Spójrz w dół, o Święta od harmonii
Albowiem celebrujemy Ciebie i Twą sztukę!
Ukażemy więc siłę i niezwykłość Muzyki
Dzięki której poznajemy niebo
Recytatyw:
Muzyka, ta najwymowniejsza ze sztuk
koi nasze smutki i budzi radość
rozpala słodką miłość, kruszy srogi gniew
I wedle swej woli ujarzmia każde uparte serce
Aria:
Słodkie akcenty z całą gracją
poruszają drżące struny
kładąc wszelkie nuty we właściwym miejscu
aby harmonia była dobrze wyśpiewana
Recytatyw:
Zachwyca duszę, pieści uszy
a wszystkie uczucia jej się kłaniają
daje nam nadzieję, pokonuje strach
I rządzi nami, choć nawet nie wiemy jak
